TYMCZASOWO NIEDOSTĘPNETYMCZASOWO NIEDOSTĘPNE
1 2 3 4 5 6 7





  • ODWIEDZINY:
    aby zobaczyć dokładne
    statystyki, należy kliknąć na licznik

    Online:


.:: HISTORIA ::.
Stanowice, to wieś położona k. Strzegomia w województwie dolnośląskim, w gminie Strzegom. Jak podają zgromadzone w archiwum dokumenty wieś została założona przed 1150 r. (należała do uposażenia Kościoła św. Piotra i św. Pawła w Strzegomiu), przez jakiegoś Stanisława, o którym nie wiemy nic bliższego.

W 1203 r. Jej nazwa brzmiała Ztanowicha. Właścicielami części wioski w 1308 r. stały się siostry reguły św. Benedykta, których dom zakonny znajdował się w Strzegomiu. Dwie inne części wsi zwane były Dolny Dwór (dawne sołectwo) i Górny Dwór (dobro rycerskie). W obu częściach wystawiono z czasem okazałe rezydencje.

Pierwsza wzmianka o wsi Stanowice występuje w dokumentach biskupa Lorenca z 1223 roku.

W 1647 r. ówcześni właściciele zamku, panowie na Stanowicach, których nazwisko rodowe brzmiało Czirn, nie mieli wystarczających zasobów finansowych na utrzymanie swego dziedzictwa. Zamek został zrujnowany w czasie wojny trzydziestoletniej i następnych działań wojennych, nieremontowany stał się ruiną. Czirnowie zdecydowali się w 1662 r. na odstąpienie miastu Strzegom pozostałości po zamku w zamian za przyznanie Stanowicom praw browarniczych i handlowych.

Jak podaje C. Richter w „Historisch Topographische”, spisanej w 1829 roku, Stanowice to wioska podzielona na Stanowice Dolne i Stanowice Górne.

Stanowice Dolne

Położone były przy świdnickiej drodze pocztowej i wałbrzyskiej drodze węglowej. Posiadały jeden pałac, folwark wraz z młynem wodnym zbudowanym w 1614 roku przez Pana Gorg von Czirn i Turpiz oraz króla lenna w Strzegomiu, którego herb rodowy został umieszczony nad drzwiami. Przy folwarku pracował jeden kowal, istniało 14 miejsc do młocki, 26 domów, 8 stajni i stodół.

Powierzchnia wszystkich gruntów liczyła 1618 M z tego 1349 M gruntów ornych, 105 M lasów, 95 M łąk. Gleby były gliniasto-piaszczyste. Stan bydła to: 20 koni, 6 wołów, 96 krów, 1000 owiec. Wioska liczyła 245 ewangelików i 178 katolików.

Stanowice Górne

Posiadały 1 pałac, 1 folwark z browarem i gorzelnią, szkołę katolicką wybudowaną w 1791 roku i szkołę ewangelicką wybudowaną w 1792 roku. Obie szkoły miały fundację zmarłego dziedzica Lendrata Freiherr von Richthoffen. W swoim testamencie z 28 lutego 1813 r. przeznaczył on 700 talarów reńskich na potrzeby szkoły z tego 5% funduszu na wydatki dla dzieci biednych z całych Stanowic. Istniały w Stanowicach gospody (8), w tym 2 karczmy, kowal, 2 wiatraki, 9 klepisk, 11 domów, 8 stajen i stodół. Ludność wioski liczyła 169 ewangelików i 95 katolików. Obydwa wyznania uczęszczały do kościoła w Strzegomiu. Tam też odbywał się pochówek zmarłych.

Powierzchnia Stanowic Górnych liczyła 987 M z tego 842 M gruntów ornych, 52 M lasów, 40 M łąk. Uprawiano zboża. Stan pogłowia to: 8 koni, 46 krów, 700 owiec.

Połączone Stanowice Górne i Dolne składały się z:

- części klasztornej
- części komandorii

Prawo sprawowane było przez sędziego miejskiego. Miejscowe sądy składały się z 2 członków sądu i sołtysa. Do 1811 roku każda część Stanowic miała własny sąd miejscowy. Po połączeniu w jedną miejscowość istniał jeden sąd krajowy w Strzegomiu.

Od 1750 r. Stanowice nawiedzały liczne pożary. W 1754 r. przez zaniedbanie przy mieleniu lnu spłonął młyn, ogrodnictwo. Kolejne pożary były w 1802, 1804, 1811 i 1817 r. Spłonęły: browar, obory, domostwa, stodoły, majątki chłopskie. Nie ucierpiał podczas pożaru pałac.

W 1818 r. włościanin chłop Jos Schiller ufundował dom z dzwonem i zobowiązał się corocznie wpłacać na jego utrzymanie 10 talarów reńskich.

Pocztówka przedstawiająca atrakcje Stanowic z lat 1875 - 1900:



XVIII wiek to okres budowania nowych obiektów. Wybudowano w tym czasie kościół katolicki pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego, który został ponownie przebudowany w 1928 roku wraz z ołtarzem w stylu późnobarokowym. Fundatorem kościoła był von Owgitnsel Hanns Schleght. Inne dokumenty, które zostały odkryte podczas remontu dachu kościoła w 2005 r. stwierdzają, że fundatorami budowy kościoła była rodzina Winkler. Opis i zdjęcia kościoła znajdują się w dziale: ZABYTKI.

Pocztówka z roku 1901 przedstawiająca m.in. pałac, fabrykę porcelany i szkołę:



Widokówka z pałacem, fabryką porcelany, sklepem E. Kitziga i barakami:



Widoki na Stanowice, m.in. na stacje, kościoły, skrzyżowanie na ul. świebodzkiej, i pomnik z zamkiem:



Kolorowa widokówka z "pozdrowieniami ze Stanowic":



Na uwagę zasługują szczególnie dwa budynki: katolicka szkoła (obecnie klasy 1-3) i ewangelicka (obecnie klasy 4-6):



Pocztówka przedstawiająca zamek, fabrykę porcelany, stację kolejową oraz browar:



Drugi kościół ewangelicki, którego budową w 1925 roku prowadził ówczesny właściciel majątku ziemskiego Richthofen oraz organizator ewangelickiego wikariatu został całkowicie zburzony w latach 60-tych.

Większość zabudowań gospodarczych wraz z domami mieszkalnymi pochodzą z XVIII i I połowy XIX wieku. Na domach pozostały wybite daty wybudowania. Najstarszym domem, jak twierdzą mieszkańcy Stanowic, jest dom przy ulicy Olszańskiej 69, na którym przed remontem widniały ryby. Inne zabudowanie przy ulicy Strzegomskiej 29 ma datę 1848 rok. Oto ten dom:



Dzięki uprzejmości pana Bogacza możemy umieścić tutaj zdjęcie Jego domu znajdującego się na ulicy Strzegomskiej z roku 1912:



Poniżej zdjęcie przedstawiające kawiarnię w Stanowicach (aktualnie budynek Sali Ludowej):



W Stanowicach pracował 1 młyn wodno-elektryczny przy ulicy Strzegomskiej między domami przy numerach 37-39, który został zburzony w 1985 r., gdyż groziło mu zawalenie. Herbarz z tego młyna został wywieziony z gruzem i do dzisiaj nikt go nie odzyskał.

W latach 1968-70 został całkowicie wyburzony kompleks dworku przy ulicy Olszańskiej. Był tam dworek, zabudowania gospodarcze, kuźnia i zabudowania mieszkalno-gospodarcze. Jak podają mieszkańcy w ogrodzie tego dworku rosły najpiękniejsze piwonie w okolicy. Znajdują się również stuletnie drzewa akacji, tworząc największe skupisko tych drzew. Obecnie w parku znajduje się największy platan, który został oznaczony tabliczką pomnika przyrody ożywionej:



WŁAŚCICIELE STANOWIC DOLNYCH – DOLNY DWÓR:
od 1308 r. siostry reguły św. Benedykta ze Strzegomia
1742-1747 P. CORN – VON WAGNER WAGENHOFEN (inne źródła podają, że rodzina ta zarządzała do 1756 r.)
1747-1763 P. JOH. SAM. VON WAGNER I WAGENHOFEN (inne źródła podają, że w 1760 r. właścicielem był baron Karl Andreas von Arnold)
1763-1765 P. JOH. CARL. ANDR. FREIHERR VON ARNOLD
1765-1786 RADCA DWORSKI P. JOH CHRISTN. THOMAS
1786-1809 P. ABR. GRG. ROSEMANN
1809- P. JOH GORG HOHBERG
1821- KOMANDORIA MALTAŃSKA ZE STRZEGOMIA
przed 1845- RODZINA VON MALTZAN Z MILICZA

DZIEDZICE NA STANOWICACH GÓRNYCH – GÓRNY DWÓR:
1600-1662 GORG VON CZIRN (VON TSCHIRN)
1742-1750 P. JOHANN GHARD V. CRAUSE
1750-1762 JEGO WDOWA DOR. ELIS TUGENDREICH VR. VON WARNSDORF
1764-1770 P. HEINR. VON REIBNITZ
1770-1781 P. HENR. SOPH. HRABINY VON NOSTIG, URODZ. FREYIN VON CZETRITZ
1814-1821 właściciele Stanowic Dolnych pozostawili dobra pan. CARL GUSTAW, WILHELM HOHBERG
1427- SANDIR VON GRUNAW
1496- GEORG VON ZEDLITZ, INNE RODZINY TO M.IN.: VON SEIDLITZ, VON STOSCH, VON KRAUSE, VON NOSTITZ
przed 1890- oba majątki połączył BARON BOLKO VON RICHTHOFEN i był właścicielem do 1945 r.

II Wojna Światowa

Gmina i jej mieszkańcy ucierpieli bardzo podczas II wojny światowej. Strzegom z uzasadnionych względów strategicznych był zaciekle broniony przez Niemców. Po raz pierwszy miasto i okolice Strzegomia zdobyto z 13 na 14 lutego 1945 r. Tej samej nocy zdobyto obóz koncentracyjny Gross-Rosen. W dniu 9 marca Niemcy odbili miasto Strzegom i wszystkie wioski, w tym Stanowice, które zostały wyzwolone dopiero 7 maja 1945 roku.

Okres powojenny

Zaraz po wojnie Stanowice, podobnie jak i inne miejscowości, uzyskały polskie nazwy w miejsce niemieckich. Jakie były to nazwy, można sprawdzić TUTAJ

W Stanowicach zniszczeniu uległo kilka zabudowań gospodarczych, kościół ewangelicki, budynki mieszkalne i gospodarcze.

Mapka Stanowic z okresu po 1945 roku:



Widokówka ukazująca kościoły, pałac oraz pomnik ofiar I wojny światowej.



Stacja w Stanowicach na pierwszym planie, w głębi nieistniejący kościół ewangelicki, zburzony w l. 60-tych.



Czteropolówka ze Stanowic z widokiem na pałac, dworzec i szkoły - ewangelicką i katolicką. Dzięki poprowadzeniu linii kolejowej (od 1856 roku) w bliskości zabudowy mieszkalnej Stanowice odnotowały w II połowie XIX wieku dynamiczny, blisko dwukrotny przyrost liczby mieszkańców, a wieś stała się lokalnym ośrodkiem przemysłowym (m.in. powstała fabryka porcelany).



Jesienią 1945 r. rozpoczął w Strzegomiu działalność Państwowy Urząd Repatriacyjny. W Stanowicach rozpoczęto już w lipcu przyjmowanie ludności z różnych krańców II Rzeczypospolitej. Polacy przyjeżdżali z Kresów Wschodnich, okolic Wołynia, Lwowa, Wilna. Byli też powracający do Polski rodacy z Francji, Jugosławii, Niemiec. Najliczniejszą jednak grupą napływową była ludność okolic Krakowa, Bochni, Kielc, Łodzi, Warszawy, Pomorza.

Urząd Repatriacyjny zajął się organizacją:
- życia kulturalnego w wiosce
- przydziałem gospodarstw
- przydziałem mieszkań.

Napływowa ludność oraz osadnicy wojskowi przybywali z całymi rodzinami (6-7 osób). Otrzymywali oni całe gospodarstwa rolne. Była to ludność nieposiadająca kwalifikacji zawodowych. Inni, którzy przyjechali po 1950 roku znaleźli zatrudnienie w Zakładach Zielarskich „Herbapol” i pobliskich zakładach w Strzegomiu i Jaworzynie Śląskiej.

Poniżej pocztówka z 1913 roku przedstawiająca panoramę Stanowic, pałac i ówczesną fabrykę porcealany (Obecnie Zakłady Zielarskie „Herbapol” spółka z o.o.):



Na przestrzeni lat 1945-47 powstało 56 gospodarstw rolnych 10 ha. Liczba mieszkańców szybko rosła toteż władze gminy zmuszone były do przydziału na jedno gospodarstwo duże po dwie rodziny. Inni przybywający do osiedlenia zajmowali mieszkania w blokach lub domach jednorodzinnych, które wykupywali od skarbu państwa spłacając przez 30 lat comiesięczne raty.

Stanowice jako jedna z największych wiosek położona między dwoma miastami, dogodnie usytuowana, z połączeniem linią kolejową, została w 1945 r. gminą. Skupiała 12 innych wiosek.

W Stanowicach mieścił się: Urząd Gminy, Posterunek Milicji, Dwa budynki szkolne, Przedszkole, Poczta (działalność poczty dokumentowana jest już w 1718 r.), Zakład produkcyjny „Herbapol”, 4 restauracje, 2 rzeźnie, 3 kuźnie, 2 ogrodnictwa, liczne zabudowania gospodarcze w dobrym stanie.

W 1948 r. powołano klub sportowy piłki nożnej. Nosi on nazwę LKS Herbapol Stanowice.

Wioska miała charakter rolniczo-robotniczy. Przez wiele lat istniało Państwowe Gospodarstwo Rolne, w którym znalazło zatrudnienie wielu mieszkańców wioski.

Działało Kółko Rolnicze, które wspomagało pracę rolników, a także robotników posiadających mały areał przy obróbce pola maszynami rolniczymi. Prężnie działało Koło Gospodyń Wiejskich, biblioteka. Mieszkańcy Stanowic trudnili się uprawą ziół i roślin leczniczych mając dodatkowe źródło utrzymania. W latach 70-tych było pięć sklepów z różnymi asortymentami. Kwitła działalność Gminnych Spółdzielni, które zaopatrywały mieszkańców w opał, artykuły rolnicze, materiały budowlane itp.

Do 2005 roku wybudowano 14 domów mieszkalnych, a kilka obiektów przebudowano lub dobudowano do starych, z przeznaczeniem na pomieszczenia mieszkalne lub zakłady pracy.

Oto zdjęcie ul. Świdnickiej, która kiedyś była wybrukowana. W tle widać dom p. Białoskórskich.



Obecnie Stanowice to wioska typowo robotnicza . Liczy ok. 1200 mieszkańców, 78 gospodarstw rolnych. Zajmuje 792 ha z czego 695 ha to użytki rolne i 3 ha lasów. Rolnicy uprawiają ponad 260 ha gruntów ornych.

Dogodne położenie wsi między dużymi miastami oraz dobre połączenia drogą PKP z Jaworem i Legnicą, Jaworzyną Śląską i Wrocławiem oraz Wałbrzychem, drogą PKS i prywatnym przewozem do najbliższych miast – Strzegom, Świdnica, Świebodzice stwarza możliwość zdobycia pracy, o którą w ostatnich latach na naszym terenie jest dosyć trudno. Znaczna ilość mieszkańców zatrudniana jest w miejscowych zakładach, które funkcjonują na terenie wsi.

Przystanek, a dawniej stacja na przy dawnej Magistrali Podsudeckiej z Legnicy do Kamieńca Ząbkowickiego. Wg niemieckiego kilometraża stacja położona w km 64,83 tejże relacji. Wg polskiego kilometraża przystanek w km 242,094 relacji Katowice-Legnica. Od najbliższej stacji węzłowej w Jaworzynie Śląskiej jest to pierwszy przystanek oddalony o km 5,328. Obiekt znajduje się na wys. 225 m npm. Do zachowanego niewielkiego, piętrowego budynku dworca z poddaszem użytkowym przylega równie nieduży magazyn ekspedycji kolejowej. Budynek jest zamknięty, częściowo zdewastowany, kasy są nieczynne. Na d. stacji są obecnie dwa tory, z tym że jeden jest niezdatny do eksploatacji. Przed wojną były tu 3 tory plus bocznica. Na stacji funkcjonowała sygnalizacja świetlna, obecnie zlikwidowana. Stacja została zdegradowana do funkcji przystanku osobowego w poł. l. 90-tych ub. wieku.

Usługi dla całej ludności Stanowic świadczą sklepy o branży spożywczo-chemicznej, agencja poczty, Straż Pożarna, Świetlica Wiejska, w której mamy najnowocześniejszą kotłownię ekologiczną oraz Filia Biblioteki Gminnej. Dzieci uczęszczają do przedszkola i mają tam 8 godzinną opiekę. Do szkoły uczęszczają od 7 roku życia z miejscowości Stanowice i Grochotów.

Do końca 1999 roku w wiosce założony został światłowód, w 2005 roku oddano do użytku kanalizację sanitarną oraz uzyskaliśmy dostęp do stałego łącza internetowego. Zapotrzebowania mieszkańców naszej wsi są jednak o wiele większe, szczególnie młodzieży, która poszukuje nowych wyzwań, dążeń i celów.

Specjalne podziękowania dla p. MARII ROGOWSKIEJ, dzięki której tak dokładnie mogliśmy odtworzyć historię naszej wsi oraz dla p. ALEKSEGO UCHAŃSKIEGO, dzięki któremu nasza historia została wzbogacona o wiele widokówek.